آزار جنسی کودکان: پیشگیری، مقابله و درمان

آموختن روش‌های محافظت از خود، شاید مهمترین کاری باشد کهوالدین برای فرزندانشان انجام می‌دهند؛ حتی مهمتر از فراهم کردن خورد و خوراک وپوشاک مناسب. البته همین‌ مهمترین وظیفه، سختترین هم هست؛ چون اگر قرار باشد همهخطرات پیرامون کودک را به او توضیح بدهید، این کار آثار روانی نامطلوبی به جا می‌گذارد؛در واقع کودک دیگر به هیچ چیز و هیچ کس اعتماد نخواهد داشت و یک احساس اضطراب وترس همیشگی، با او همراه خواهد بود. اما این امر اتفاق می افتد `و متاسفانه کسانیکه مرتکب این عمل می شوند اغلب از نزدیکان کودک هستند (و اکثرا عضو همان خانواده)

حتما بخوانید: آزار جنسی کودکان: پیشگیری، مقابله و درمان

امکان سواستفاده جنسی از کودک، چیزی است که اکثر والدینترجیح می دهند درباره آن فکر نکنند. آموختن روش‌های محافظت از خود، شاید مهمترینکاری باشد که والدین برای فرزندانشان انجام می‌دهند؛ حتی مهمتر از فراهم کردن خوردو خوراک و پوشاک مناسب.

کودکان قربانی غالبا احساس می کنند که اگر فاش کنند مورد سواستفاده قرار گرفته اند گناهشان دو چندان می شود، بنابراین پرسشهای آنها ممکن استغیر مستقیم و حاوی سرنخهای پنهانی باشد:

آیا باید به او اجازه دهم مرا ببوسد؟

آیا حتما باید روی زانوی عمو بنشینم؟

آیا ممکنه رازداری کار اشتباهی باشه؟

آیا درسته که کسی به وسط پاهای من دست بزنه؟

آیا همه کارهای عمو یا بابابزرگ درسته؟

این قبیل پرسشها می تواند نشانه سو استفاده جنسی باشد کهیکی از مخربترین شیوه های بهره کشی از کودکان است. بدبختانه اغلب یکی از نزدیکانکودک در این امر دخیل است که می تواند با ایجاد یک پوشش عاطفی بر پایه ترکیبی ازراز داری و تهدیدهای ضمنی ، موضوع را مخفی نگه دارد.

کودکان ممکن است از صحبت کردن بترسند، پس حواستان بهپرسشهایی که ممکن است نشانه آن باشند که کسی دارد از معصومیت کودک شما سو استفادهمی کند باشد.

نشانه های محتمل در کودکانیکه مورد آزار جنسی قرار گرقته اند:

در مورد سایر علایمی نیز که کودکتان نشان می دهد حساسیت بهخرج دهید، مانند:

گوشه گیری

خودداری از غذا خوردن

اکراه داشتن از روبرو شدن با یکی از بستگان

کابوس دیدن

مشکل در راه رفتن یا نشستن

اجتناب ناگهانی از شرکت در فعالیتهای ژیمناستیک یافعالیتهای بدنی،

شب ادراری

تغییر ناگهانی در اشتها

خوردن چیزهای خاص و نشان دادن رفتارها و اطلاعات جنسیغیرمعمول

مشغول شدن بیش از حد با ناحیه تناسلی

خط خطی کردن ناحیه تناسلی یا وسط پاها در نقاشی ها

استفاده از رنگهای تیره، سیاه و یا تیره کشیدن بعضی ازافراد در نقاشی

آموزش مقابله با تجاوز بهکودک

راههای فرار از یک موقعیت و یا وضعیتی که ممکن است سواستفاده جنسی در آن رخ دهد را به کودکتان بیاموزید. اگر از گفتن این خطرات صرف‌نظرکنید، باز هم این کارتان عواقب خاص خودش را خواهد داشت. به گفته کارشناسان، درچنین مواردی باید خیلی حساب شده و منطقی با بچه‌ها صحبت کرد. بهترین راه این است کهخطراتی را که در کمین بچه‌هاست با زبانی قابل فهم برای آن ها توضیح داد،می توانیدبرای این کار از داستانها و یا سناریوهایی نه چندان ترسناک استفاده کنید، وبلافاصله روش‌های پیش گیری از این خطرات را هم به آنها آموزش داد. در این خصوص می‌توانبه ۱۱مهارت مهمی که پدران و مادران وظیفه دارند به فرزند خود آموزش بدهند، اشاره کرد.

احساس امنیت: باید به فرزند خود بیاموزید که هر انسانی حق وحقوقی دارد؛ از جمله حق نفس کشیدن، حق زنده ماندن و بسیاری حقوق دیگر. کودک بایدبداند که حق امن ماندن و امنیت داشتن جزو حقوق طبیعی اوست و دیگران وظیفه دارنداین حق او را به رسمیت بشناسند و رعایت کنند. خطراتی را که در کمین بچه‌هاست بازبانی قابل فهم برای آن ها توضیح دهید،می توانید برای این کار از داستانها و یاسناریوهایی نه چندان ترسناک استفاده کنید.

لیست بهترین مراکز مشاوره کودکان در تهران

مرکز مشاوره کودک در شمال تهران

مرکز مشاوره کودک در جنوب تهران

مرکز مشاوره کودک در غرب تهران

مرکز مشاوره کودک در شرق تهران

محافظت از بدن خود: سو استفاده جنسی به تدریج شروع می شود.با تماسهای خوب آغاز می شود، بعد نوبت به تماسهای مشکوک می رسد و سپس تماسهای بدانجام می شود. کودک باید بداند که صاحب تمام بدن خود است و کسی حق ندارد بدونرضایت او و والدین‌اش، بدن وی را لمس کند.

کمک گرفتن از دیگران در برابر باج‌گیرها: افرادی که از بچه‌هاباج‌گیری می‌کنند از لحاظ روانی افرادی ترسو هستند که در برابر جمع هراسان می‌شوندو پا به فرار می‌گذارند. باید به کودک خود آموزش دهید که در چنین مواردی از دوستاننزدیک خود کمک بگیرد و حتما مساله را با مسئولان مدرسه یا با پدر و مادر در میانبگذارد. البته حتما به کودک بگویید در مواردی که باج‌گیرها برای او تهدید جانیداشتند مقاومت نکند. گاهی بچه‌ها از ترس این که به خاطر از دست دادن وسایل‌شانتوسط والدین خود تنبیه شوند، به هیچ عنوان تسلیم نمی‌شوند و این بسیار خطرناک است.

گفتن حقیقت: معمولا سو استفاده جنسی همراه با فریب، تهدید ویا حتی تماسهای لذت بخش است. اگر با فرزند خود مرتب صحبت کنید و همیشه به اویادآور شوید که پشتیبان همیشگی او در زندگی هستید، کودک هم یاد می‌گیرد مشکلات ورازهای خود را با شما در میان بگذارد و از شما کمک بگیرد.

مورد قبول قرارگرفتن: اگر فرزند شما مساله‌ای را که او راآزار می‌دهد یا باعث اضطراب او می‌شود برای شما تعریف کرد حتی اگر خیلی هم پیش‌پاافتاده بود هیچ‌گاه به او نخندید یا واکنشی نشان ندهید که او احساس حماقت کند چوناین کار شما باعث می‌شود کودک کم‌کم مشکلات خود را بروزندهد و اگر زمانی مورد آزارو اذیت واقعی هم قرار گرفت با شما مشورت نکند.

رازدار نبودن: همیشه برنامه‌های تلویزیونی بچه‌ها یا حتیخود والدین، کودکان را به رازدار بودن تشویق می‌کنند و به کودکان می‌آموزند اینرازداری باعث اعتماد دیگران به آن ها می‌شود اما باید به فرزندان خود تاکید کنیدکه هیچ رازی نباید بین آن ها و افراد بزرگتر دور از چشم والدین وجود داشته باشدچون اکثر افرادی که کودک آزاری می‌کنند، به کودک می‌گویند بوسیدن یا تماس بدنی بینما، رازی است که غیر از ما دو نفر کسی نباید آن را بفهمد.

مهارت ” نه ” گفتن: برخی والدین به فرزندان خود می‌آموزندکه همیشه باید به حرف بزرگترها گوش کرد و همیشه حق با بزرگترهاست اما در واقع، اینآموزش کاملا غلط است و کودک باید یاد بگیرد که گاهی هم به خواسته‌های دیگران «نه»بگوید چون در غیر این صورت کودک خود را تسلیم هر نوع خواسته‌ بیمارگونه وآزاردهنده‌ای خواهد کرد.

تاکید بر ارزشهای خانوادگی: ارزشهای خانوادگی را به اوبیاموزید. وقتی رفتار مشکوکی از یکی از افراد غریبه و آشنا دیدید. به کودک بگویید:” ما توی خانوده مون از این کارها نمی کنیم.” یا مثلا ” ما این رفتارها رو نمیپسندیم” و فکر می کنم خیلی از آدمهای دیگه دنیا هم تاییدش نمی کنند . این کار بایددر زمینه ای از واقعیت انجام شود. کودک باید ببیند که شما واقعا برخی رفتارها راعیب می دانید و به آنها نمی پردازید؛ حتی اگر در حال مشاهده یک رفتار مشکوک توسطیکی از بستگان نزدیک مانند پسر خاله و یا پسر عمویش است. گرچه این کار گاهی بسیارمشکل است اما کودک باید بداند که ارزشهای خانواده او و قوانینی که در خانه آنهاوجود دارد حتی با قوانین خانواده عمو و خاله فرق دارد. بیشتر روی ارزشهایخانوادگیتان تاکید کنید. این کار نیز باید در محیطی آرام و بدون ترس و سختگیریانجام بگیرد.

مخالفت با تماس بدنی: هر کودکی باید بداند که هیچ کس حقندارد او را به زور ببوسد یا در آغوش بگیرد. باید به فرزند خود بیاموزیم که اگرفردی او را مجبور به انجام چنین کارهایی کرد، حتما به پدر و مادر یا بقیه اعضای خانوادهاطلاع دهد.

صحبت نکردن با غریبه‌ها: کودکان هیچ‌گاه نباید با افرادغریبه صحبت کنند یا هدیه‌ای از آن ها دریافت کنند حتی یک شکلات یا آدامس. البته بهکودک خود آموزش دهید که گاهی استثناهایی هم وجود دارد. مثلا اگر در خیابان گم شد،باید پیش مغازه‌دارها یا پلیس برود و از آن ها کمک بخواهد.

قانون‌شکنی: به کودکان خود آموزش بدهید که در مواقع خطراجازه دارند هر قانونی را زیر پا بگذارند. حتما به آن ها بفهمانید که در شرایطبحرانی هر کاری برای نجات خود انجام دهند، با پشتیبانی کامل شما همراه است. مثلامی‌توانند فرار کنند، خیلی بلند فریاد بکشند، دروغ بگویند و…

راهکارهایی برای آماده کردنکودک برای مقابله با وضعیت های مشکوک به تعرض جنسی:

- راههای فرار ازیک موقعیتو یا وضعیتی که ممکن است سو استفاده جنسی در آن رخ دهد را به کودکتان بیاموزید، می‌توانیدبرای این کار از داستان‌ها و یا سناریوهایی مانند مثال زیر استفاده کنید:

مامان سپیده و سارا آن‌ها را برای خریدن نوشابه به سوپر محلفرستاده، آن‌ها بار‌ها برای خرید به این فروشگاه رفته‌اند. وقتی آن‌ها وارد می‌شوندهمسایه که پیرمرد است آن‌ها را برای خوردن بستنی به خانه‌اش دعوت می‌کند. وقتی آن‌هادارند بستنی می‌خورند، پیرمرد شروع به مالیدن دادن پای سارا می‌کند. از کودک ۶ تا ۸ ساله‌تان بپرسید اگر او به جای بچه‌ها بود چه کار می‌کرد؟ به چه کسی خبرمی‌داد؟ می‌توانید داستان را این طور ادامه بدهید که اگر پیرمرد به آن‌ها بگوید:«اگر به کسی چیزی نگویید من هر بار که اینجا می‌آیید به شما بستنی می‌دهم!» آن‌هاچه کار باید بکنند. اگر آن‌ها را تهدید کند که به صاحبخانه‌شان می‌گوید که آن‌هارا از خانه بیرون بکند، بچه‌ها باید چه کار بکنند؟ خلاق باشید؛ مثالهایی از ایندست فراوانند. شما می‌توانید با تاکید بر آنچه خود بچه‌ها می‌دانند به آن‌هاروشهای مقابله را بیاموزید.

- فهرستی از کسانی که ممکناست کودک در صورت احساس خطر به آن‌ها پناه ببرد برای او مشخص کنید (ترجیحاً اززنان و خانمهای مورد اعتماد و در دسترس)

- حمام کردن کودک فرصتخوبی برای آموزش نقاط خصوصی بدن و راههای محافظت از آن‌ها به کودک است. به کودکتاننشان دهید که شستن و تمیز نگه داشتن این ناحیه، برای سلامتی او اهمیت دارد و درضمن باید مراقب باشد کسی به این نقطه دست نزند. نشان دهید که شما هم فقط برایسلامتی و پاکیزه نگه داشتن او به این نقطه دست می‌زنید. در سنین بالا‌تر، در صورتیکه او را به حمام می‌برید به او فرصت دهید تا این ناحیه را خودش بشوید.

- فرق بین لمس و تماس هایخوب، بد و مشکوک را به کودک آموزش دهید:

تماسهای خوب:

بغل کردن

گرفتن دست‌ها

نوازش کردن مو‌ها برای ابراز لطف

بوسیدن معمولی به شیوه اقوام و نزدیکان

ضربه ملایم به پشت برای تحسین و تشویق

معاینه توسط پزشک  

تماسهای مشکوک:

نیشگون گرفتن

قلقلک و لمس نقاط خصوصی بدن

دست‌دان همراه با نیشگون گرفتن دست

مالیدن پشت و کمر

بغل کردن طولانی مدت

تماسهای بد:

نیشگون گرفتن پا‌ها و وسط پا‌ها

نوازش ناحیه تناسلی

مالیدن پشت و کمر یا هر نقطه از بدن به پشت و باسن

دست زدن به ناحیه تناسلی و سینه‌ها

آزار جنسی کودک چه عوارضیدر پی خواهد داشت؟

شهرزاد برهان‌زاده؛ کارشناس‌ارشد روانشناسی تربیتی و عضوپژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی درخصوص عوارض این آزار در سنین مختلف برکودکان چنین تشریح کرد:

در کودکان ۴-۱ سال: اغلب فقدان آداب توالت، ترس از مردان و چسبیدن افراطی به مادر دیدهمی‌شود.

قربانیان ۶ – ۴ سال: معمولاً با شکایت جسمانی به پزشک مراجعه می‌کنند. قربانی با احساسگناه شدید و قطع امید از علاقه و توجه دیگران گاه مانند کودکی وحشی رفتار می‌کند.نظافت و شستشوی جبری یا مرگ سمبولیک و تکراری والدین؛ از مراحل مهم بازی‌های کودکاین سن به شمار می‌آید.

کودکانی در سنین ۱۲– ۹ سالگی: که قربانی آزار جنسی می‌گردند اکثراً به دلیلمشکلاتی که در صحبت کردن در مورد این مسئله دارند، دچار واپس‌زنی جنسیت و اختلالدر هویت جنسی می‌شوند. درگیری و اشتغال ذهنی آنها با مسایل جنسی سبب می‌شود کهگاهی به صورت بی‌شرمانه و توأم با پررویی، به توضیح واقعیات بپردازند.

والدین چه مواجهه‌ای داشتهباشند؟

برهان‌زاده درخصوص نحوه مواجهه والدین با کودک خود، پس ازدیدن علایم مذکور گفت: اولاً مهم است که والدین از قبل در این زمینه آموزش و دانشلازم را کسب کرده باشند؛ هر چند که شاید بسیاری از خانواده‌ها کسب اطلاع در اینزمینه را ضروری ندانند. این روانشناس ادامه داد: بنابراین توصیه می‌کنم که حتماًوالدین اطلاعات ابتدایی را در زمینه برخورد با کودکی که احیاناً به هر علتی موردسوءاستفاده قرار گرفته است، بدانند؛ چراکه بزرگسالان با برخورد تند و حتی گاهی باتنبیه فیزیکی این احساس را در کودک ایجاد می‌کنند که او مقصر است و این امر سببتنفر کودک از خودش خواهد شد و فکر می‌کند موجودی دوست‌داشتنی نیست.

از سؤال کردن‌های مکرر وتوضیح خواستن از کودک خوداری کنید

وی با تأکید بر اینکه والدین پس از مطلع شدن، از سؤال کردن‌هایمکرر و توضیح خواستن از کودک خوداری کنند، ادامه داد: لازم است والدین نقش حمایتیخود را به عنوان والد به فرزند نشان دهند؛ به‌طوری‌که کودک بفهمد که او مقصر نیستو کسی که به او آزار رسانده است، گناه‌کار است. برهان‌زاده ادامه داد: آزار جنسیمی‌تواند آسیب جدی از نظر روانی به همراه داشته باشد و به همین جهت لازم استوالدین کودک را به کلینیک‌های روانشناختی هدایت کرده و تحت درمان قرار دهند و ازطریق مقامات قانونی اقدام کنند تا مجرم به مجازات خود برسد.

جامعه سلامت

رادیو کودک

‍